Psikoloji ve Parapsikoloji

 

Psikoloji, davranış ve zihni inceleyen bir bilim dalıdır. Kelime anlamı olarak ruh bilimi olarak bilinse de aslında ruh inanan bir toplum değillerdir. Bu tamamen kişinin bireysel inancıdır. Bilim ve inanç mutlak iki ayrı yol olarak tutulmalıdır. Parapsikoloji ise çevremizde gerçekleşen veya bizde olan doğaüstü açıklanamayan bu kuramlara cevap bulmak için ortaya çıkmıştır.

 

Modern Parapsikolojinin babası olarak bilinen JB Rhine, parapsikolojinin bir bilim dalı haline gelmesine yardımcı olan çalışmalara başlamış; parapsikolojiye anormal psikolojinin bir dalı olarak görmüştür. Aslında baktığımızda Psikoloji bilimi günümüzde Parapsikoloji gibi bir kavramı kendi alt dalı olarak kabul etmese bile bu tamamen tartışılan bir görüş olmuştur. Aksine araştırmalarımızda biliyoruz ki Psikoloji bilimi daha yeni bilim dalıdır. 1876 yılında Almanya’da Leipzig Üniversitesi'nde kurduğu psikoloji laboratuvarı ile Wilhelm Wundt ilk ön ayağı olmuştur. Parapsikoloji alanında ilk kez 1889'da Alman psikolog Max Dessoir tarafından kullanılmıştır. Sadece aralarında 13 yıl farkla ardı ardına gelişmiştir.

 

Psikoloji bilimi zamanında felsefenin bir alt dalı olmuştur. Ama tarihi M.Ö dayanmaktadır. İlk olarak yaklaşık olarak m.ö. 1550 yıllarında Ebers Papirüsü depresyon hakkında bahsederek günümüzdeki psikoloji bilimini temeli atmıştır. Ama tarihte her zaman doğaüstü açıklayamadığımız olaylar yaşadık. Belki o zaman parapsikoloji gibi terim olmasada, heyecan verici, ürkütücü, olağanüstü ve inanılmaz gibi kavramlar insan hissediyordu. Zihnimizin derinliklerine zorladığımızda M.Ö. yaşamış bir çok insan şuan sahip olduğunuz bilgilere sahip değildi. Mesela havada bir cismin veya canlının uçabilmesi(havadaki sürtünme kuvveti), su üzerinde yüzebilen eşya ve canlılar(suyun kaldırma kuvveti), uykuya dalıp rüya görmek vb. baktığınızda o dönemde bu insanlar için bu birkaç örnek bile hayret verici şeylerdi. İşte eğer o zamanlar bu bilimler olsaydı biz bunları parapsikoloji alanında inceleyecektik. Açıklayamadığımız birçok şeyi aslında bu alanda açıklamaya çalışıyoruz.

 

 

 

Biraz eleştiri olacaktır ama psikoloji bilimi adı lekelenmesin ve başarısız bir sonuç oluştuğunda kendisi anılmasın diye bu tarz belirsiz bir alan olan parapsikolojiyi kabul etmiyor. Bu durumda haklı olabilirler. Çünkü parapsikoloji alanında araştırma ve deneyler ihtimal ve mucizeler üzerinde ilerleyen deneyimlere yol açıyor. Bu da başarı oranını şimdilik düşürmektedir. Objektif olalım ve iki bu alan hakkında birbirini tamamlayıcı olduğunu unutmayalım.

Bu makale parapsikoloji ve psikoloji arasındaki örtüşmeyi araştırıyoruz. Örneğin kişilikle ilgili olarak psişik fenomenlerle ilgili psikolojik değişkenlerin ve ESP ve diğer fenomenleri anlamlandırmak için kullanılan psikolojik kavramların tartışmalarını içerir. İnsan deneyiminin çeşitliliği, klinik sorunlar ve fiziksel olmama fikri dahil olmak üzere, parapsikolojinin psikoloji üzerindeki etkileri de dikkate alınmaktadır.

 

(ESP Nedir? JB Rhine çalışmalarında bazı kişilerin bedensel duyuları kullanmadan dış dünyadan ya da diğer insanların zihinlerinden bilgi edinebileceklerini iddia etti. Bu olguya duyular-dışı algılama (D.D.A.) ya da duyular-dışı idrak (D.D.İ.) anlamında "extra sensory perception" – (İngilizce kısaltılmışı: ESP) adını verilmiştir.)

 

Psişik Fenomenler ve Psikolojik Yönleri

Psişik fenomenler, dinamik yönleri, kişilik ve bilişsel değişkenleri gösterir ve bunların normal psikolojik süreçlerin bir parçası olduklarını gösterir. İyi bir örnek verecek olursak; ilk psi araştırmacılarının farkına vardığı çeşitli psikolojik yollarla ifade edilen ESP'dir. SPR(Society for Psychical Research )'nin ilk büyük eseri olan Phantasms of the Living, telepatiyi halüsinasyonlar, rüyalar, izlenimler, fikirler, duygular, harekete geçme dürtüleri ve ağrı ve rahatsızlık gibi duyumlar yoluyla bilince iletilen mesajlar olarak tanımlar. 1886'da yayınlanmasını takip eden yıllarda konu Frederic Myers, GNM Tyrrell ve Louisa E Rhine tarafından tartışıldı.

 

Stevenson, bulaşıklarını yıkayan bir kadınla ilgili olarak şöyle bir vaka kaleme almıştır:

 

Tabağı düşürdüm, gözlerimi cennete çevirdim ve yüksek sesle dua ettim, 'Aman Tanrım, onun öldürülmesine izin verme!' Açıklanamayan bir nedenden dolayı Joicey'e [beş yaşındaki kızına] bir araba çarptığını o esnada önceden biliyordu.

 

Çabucak aradı ve çocuğun gerçekten de birkaç dakika önce bir kaza geçirdiğini, ancak zarar görmediğini doğruladı.

 

ESP mesajlarının, örneğin rüyalarda görüldüğü gibi, deneyimleyenler için kişisel önemi olan unsurlar ve sembolizm gibi dinamik yönleri olduğuna inanılıyor. Ehrenwald, Eisenbud ve Stevenson tarafından yapılan araştırmalar, bunların ESP dışı rüyalarda görülenlerle aynı sembolleri kullandıklarını ve diğer psikolojik süreçlerde yer alanlara benzer şekilde insan ihtiyaçları tarafından motive edildiğini gösteriyor. 

 

Laboratuvar Çalışmaları

JB Rhine ve arkadaşları, psikolojik sorunlar ile hem ESP hem de psikokinezi (PK) arasındaki ilişkiyi araştırdılar. Bu çalışmayı özetleyen Rhine ve Pratt, psi'nin tamamen normal olduğunu, bir dereceye kadar bilinçli kullanım içerdiğini (ancak çok az kontrolle) ve motivasyondan etkilendiğini savundular. Psi'nin zihnin bilinçsiz bir işlevi olduğunu söylemişlerdir.

(Psi Nedir? Psişik araştırmalar, Psişik fenomenler anlamların eski kısaltılmasıdır)

 

Rhine ve Pratt'ın bilinçdışı ile ilişkilendirdiği özel bir fenomeno olan, ESP testlerindeki bazı deneklerin şansın önemli ölçüde altında sonuçlar elde etme, yani ortalamadan daha düşük puanlama eğilimidedirler. "Psi-Kayıp" olarak adlandırılan bu özellik, bir hedef hakkında bilgi almaktan kaçınmak için ESP kullanan kişiler olarak görülüyor. Belki de deneysel yöntem sırasından görevinden sıkıldıkları veya başarılı olmak için motivasyon eksikliği yaşamaktadırlar. Çünkü Psi araştırmalarında denekler daha çok kanıtlanma amacı ile bir iç güdü oluşturulmaktadır. Bu da etrafında ona inanmayan insanların yani dış eleştirmelerin etkisinde maruz bırakıp motivasyonunu düşürmektedir.

 

ESP araştırmasında diğer bir ortak özellik, deneklerin amaçlanan hedef dışında bir şey hakkında paranormal olarak bilgi edinmesidir - Rhine ve Pratt 'yer değiştirme' olarak adlandırılan bir süreç. Bu bir spekülasyon meselesi olsa da, bunun da psikolojik bir temeli olabilir. Parapsikologlar bugün büyük ölçüde Ren ve Pratt'ın görüşlerini yansıtıyor.

 

Birçok ESP deneyinde araştırılan bir değişken, ESP'ye olan inancın test puanları üzerindeki etkisidir. Psikolog Gertrude Schmeidler tarafından yürütülen klasik ESP tahmin çalışmaları, ESP'nin ('koyun' adını verdiği) gerçekliğine inanan deneklerin, inanmayanlardan ('keçiler') daha iyi sonuçlar elde ettiklerini göstermektedir. Dahası, keçiler bazen psi-kayıplar göstererek şansın tahmin edebileceğinin altında puan aldılar. 1947 ile 1993 yılları arasında bildirilen 73 çalışmanın meta-analitik incelemesi, etkinin gücü düşük olmasına rağmen koyunların keçilerden daha yüksek puan almasıyla birleşik sonucun oldukça anlamlı olduğunu buldu.

 

Genel olarak ESP'ye olan inancı sorulmak yerine, katılımcıya deneyde ESP olabileceği veya ESP gösterebileceği olasılığına inanıp inanmadığı sorulduğunda sonuçlar daha az nettir. Ancak o zaman bile, çalışmalar laboratuvardaki ESP'nin fenomenin varlığına olan inançlardan etkilendiğini öne sürüyor. Olumlu tutumların üretkenliğimizi ve başkalarıyla etkileşimlerimizi geliştirdiğini kabul edersek bu mantıklıdır. Daha sonraki bir analiz bu bulguyu desteklemektedir.

 

Diğer çalışmalar ESP ve içe dönüklük ve dışa dönüklük gibi kişilik değişkenlerine baktı. Birkaç araştırmacı, dışadönüklerin ESP testlerinde daha iyi performans gösterdiğini keşfetti ve ESP'nin yaratıcılıkla ilişkili olduğuna dair kanıtlar da oluşmaktadır.

 

Nöroloji laboratuvarda ESP ile ilişkili olarak araştırılmıştır ve görünüşe göre katılımcıların test edildiği bağlama bağlı olan belirsiz sonuçlar ortaya çıktı. Palmer tarafından yapılan bir analiz, katılımcıların bireysel olarak test edildiği 26 deneyden 20'sinin (% 77) nevrotiklik ölçümlerinde düşük puan alan katılımcılarla önemli sonuçlar gösterdiğini, yalnızca altı (% 23) deneyde ise nevrotiklik ve ESP sahiptir.

 

Zihinsel imgeleme ile ESP arasındaki ilişkinin doğası belirsizdir. Ancak Savunma Mekanizması Testi ile ölçülen algısal savunmalarda durum böyle değildir: Düşük savunmaya sahip kişiler, yüksek savunmaya sahip olanlara göre sürekli olarak daha iyi ESP sonuçları elde etmektedir.

 

ESP ve değiştirilmiş bilinç durumları (ASC) ile araştırmalar da yapılmıştır. Hipnotik telkinin ESP'ye uygun olduğu görülmektedir. Ancak Stanford ve Stein, hipnozun hala tanımlanması gereken birkaç değişkenden yalnızca biri olduğu bir model sundu. Bu alanın karmaşıklığı, son zamanlarda Parker tarafından ana hatlarıyla açıklanmıştır.

 

Deneysel çalışmalar, ESP'nin gevşemiş durumlarla ilişkili olduğunu göstermektedir. Laboratuvar rüyası çalışmaları ve ganzfeld deneyleri de ESP için kanıtlar göstermiştir. Bazıları, ganzfeld koşullarının ürettiği kısmi duyusal yoksunluğun ESP'yi desteklediğine inanıyor. Diğerleri, ASC'ler dışındaki faktörlerin de dahil olduğunu savunarak buna daha az ikna olmuşlardır. Bu, psikolojik değişkenlerle yapılan araştırmalarda genel olarak dikkate alınması gereken bir şeydir.

 

Aşağıda, "alıcı" nın uzak bir konumda bir "gönderen" tarafından görüntülenen görselleştirilmiş video sahnelerinin olduğu başarılı ganzfeld ESP performansını özetlemektedir:

 

Alıcı rolündeki bir katılımcı… film klibinde gösterildiği gibi, yerel bir köye yapılan helikopter saldırısının tam anına, bir avlu sahnesine odaklanması ve ileri geri koşan askerler de dahil olmak üzere anlattı. En başarılı katılımcılardan biri… nadir bir filmde olaylar dizisinin gerçek zamanlı bir tanımını yaptı. Bu, bir ormandan koşan bir kadını tasvir ediyordu ve açıklama düştüğü durumu içeriyordu ve doğru bir şekilde yüzünü taşlı zemine çarptığını ekliyordu. Diğer kadınların tehdidi ve varlığı ve kadının kendisine saldıran kadınlara karşı kendini savunmak için çarpık bir sopa eline aldığı noktada bir bumerang nesnesinden bahsedilmesi de dahil olmak üzere pek çok doğru ve spesifik ayrıntı gerçek zamanlı olarak verebilmiştir.

Birkaç yazar, tekil değişkenlerin aksine birçok değişkene odaklanmanın önemini vurguladı. Bir örnek, Honorton'un meditasyon pratiğini, spontane psişik deneyimleri, deneylerde bir ESP katılımcısı olarak önceki deneyimleri ve Myers-Briggs Tip Göstergesi ile ilişkili kişilik faktörünü hesaba katan Ganzfeld'deki ESP keşfidir.

 

Psi dışı laboratuvar araştırması, çalışma katılımcıları belirli bir deneyciye göre farklı performans seviyeleri gösterdiğinde, bir "deneyci etkisi" nin kanıtını üretmiştir. Bu, deneycinin deneklerin performansını bazı sosyo-psikolojik yollardan engelleyebileceğini veya artırabileceğini göstermektedir. Psi deneyci etkileri fikri düşünüldüğünde durum karmaşıktır. Psi deneyci araştırması, çalışma katılımcıları belirli bir deneyciye göre farklı performans seviyeleri gösterdiğinde, bir "deneyci etkisi" nin kanıtını üretmiştir. Bu, deneycinin deneklerin bazı sosyo-psikolojik yollardan engelleyebileceğini veya artırabileceğini gösteriyor. Psi deneyci etkileri fikri düşünüldüğünde durum karmaşıktır.

Vaka Çalışmaları

Üniversite öğrencileri ve diğer gruplarla psişik deneyimler üzerine anket çalışmaları yapılmıştır. (Çoğu, bir sorunun cevabının ötesinde, deneyimler hakkında hiçbir takip sağlamadı, bu nedenle yanıtların söz konusu deneyim türüne (örneğin ESP) atıfta bulunup bulunmadığı veya kanıt sağlama anlamında doğru olup olmadığı kesin değildir.) Yaygın olarak bildirilen bir bulgu, ESP, OBE'ler, ölülerle iletişim ve auraları görme gibi deneyimlerin birbiriyle ilişkili olduğudur. Yani, herhangi bir şekilde evrensel olmasa da, bir tür deneyime sahip olan kişilerin başka türlerde de olma eğilimi vardır. Aynı şey psişik deneyimler ve berrak rüyalar arasındaki olumlu ilişkiler ve rüya hatırlama sıklığı için de söylenebilir.

 

Alvarado, Zingrone ve Myers, Austrin, Grisso ve Nickeson'un çalışmalarında görüldüğü gibi ESP deneyimleri ve bazen de görüntü ve auraları görme gibi diğer olayların fanteziye yatkınlıkla ilişkili olduğu bildirilmiştir. Aynı şey diğer psikolojik yapılar için de söylenebilir: soğurma; sınır inceliği; duygular, samimiyet ve hayal kurma gibi deneyimlere açıklık; ayrışma; duygusal empati; hipnotik duyarlılık; sınır ötesi olma; ve zihnin bilinçsiz bölgelerinden gelen duyguları, görüntüleri, düşünceleri veya diğer psikolojik materyalleri deneyimlemeye yatkınlık göstermektedir. Dışa dönüklük, bir çalışmada, ön bilişsel deneyimlerin raporlarıyla ilişkiliydi, ancak ayrışma veya paranormal olana inanmayla ilgiliydi.

 

OBE'lerin, soğurma, çözülme, fantezi ve halüsinasyonlar gibi yukarıda bahsedilen psikolojik değişkenlerin birçoğuyla ilişkili olduğu bulunmuştur. Bazı araştırmalar medyumluk psikolojisi, auraları görme ve önceki yaşamların hatıralarına sahip olma yönlerini de incelemiştir.

 

Medyumlar ve Psişiklerin Psikolojisi

Hélène Smith, Eusapia Palladino ve psişik Pascal Forthuny gibi medyumların erken gözlemlerinin yanı sıra, psi yetenekli kişilerin psikolojisine ilişkin çok az çalışma yapılmıştır. WHC Tenhaeff, bazılarının ESP'lerini kişisel ilgi meselelerine, bazen çocukluklarında odakladıklarını iddia ederek, medyumların yaşam öyküsü çalışması çağrısında bulundu. Tenhaeff ayrıca psişik gruplara psikolojik projektif testler (Rorschach ve TAT gibi) uyguladı. Bir konferans özetine göre:

 

Deneklerin bu testler temelinde gösterdikleri en karakteristik eğilim, dış dünyadan gelen her şeye karşı 'duyarlılıkları' idi. İrade ve eylem ara sıra ve dolayısıyla yetersiz bir şekilde ortaya çıktı. Ayrıca bu denekler, kendilerini çevredeki kişi ve nesnelerle özdeşleştirmeye ve birlik içinde hissetmeye çalıştılar… Ayrıca kişiliğin parçalanması da bu konuların özelliklerinden biriydi.

 

Aracı Caroline Chapman hakkında bir makalede Schmeidler, "aracın başarılarının normal ilgi alanlarına ve onun en etkili algılama tarzlarına karşılık geldiğini" bildirdi. Başka bir araç, Eileen J Garrett, Ira Progoff tarafından C.G. Jung'cu kavramlar açısından incelendi ve onun "ruh kontrollerinin" ortamın bilinçdışının yönlerini temsil ettiği ve olağan (aracı olmayan) yaşamının bir parçası olduğu sonucuna vardı.

 

Kendine özgü psişik ve medyumlar üzerine yapılan bir araştırma, kendi kendine yeterliliği, disiplinsizliği ve duygulara açıklığı gösteren eğilimler gösterdi. Üstün zekalı deneklerin psikodinamik yönleriyle ilgili başka ilginç çalışmalar da vardır ve benzer çalışmalar poltergeist varlıklar tarafında yapılmıştır. 

(Poltergeist Nedir? Poltergeist, "gürültülü ruh" anlamına gelen Almanca bir kelimedir. Duvarlara vurma, görünmeyen eller tarafından fırlatılan nesneler, hareket ettirilen mobilyalar ve diğer olaylar gibi birçok etkiyi tanımlar. Bu tezahürlerin uzun zamandır ruhların yaramaz şakaları ya da daha korkutucu, şeytanların kötü niyetli çalışmaları olduğu düşünülüyordu.)

 

Teorik Tartışmalar

ESP'nin bilinçsizce işlendiği fikrinin uzun bir geçmişi vardır. Yukarıda bahsedildiği gibi Myers, telepatinin zihnin bilinçaltı bölgeleri tarafından ele alındığını ve bu fikir günümüz araştırmacılarının yazılarında farklı şekillerde görülebileceğini düşünüyordu, örneğin Rhine, Pratt ve Carpenter. Kart tahmin deneylerinin sonuçlarından şu ifade edilmiştir:

 

Psi'nin bilinçsiz olması, onunla ilgili birçok tuhaf şeyi açıklayacaktır. Bu ilginç etkilerden bazıları, parapsikoloji verilerindeki en ilginç özellikler arasındadır… Bazıları neredeyse psi'nin işareti olarak görülmeye başlanmıştır, böylece araştırmacı bunları haklı olarak geçerli kanıt olarak ele alabilir; örneğin, test birimindeki puanlama oranındaki önemli düşüş (çalışma, sütun, küme, sayfa vb.) veya deneğin belirli koşullar altında şans ortalamasının güvenilir bir şekilde altında puan alma eğilimi veya bazılarının denekler, belirli bir sembolü, şansın ortalamasından daha sık olarak, başka bir sembol adıyla adlandırarak ya da ara sıra hedefin yanına yerinden etme ve hedefi vurma ve bu eğik yanıt verme biçimini tutarlı bir şekilde tutma eğilimiyle özlüyorlar ... psi süreç, iç gözlemin hatayı neyin yanlış yapıldığının farkındalığıyla ilişkilendirebileceği öğrenmenin temelini vermez… Birinin kolayca görebileceği gibi, psi'nin bu bilinçsizliği, araştırılmasını son derece zorlaştırdı. Konuları daha iyi performans için eğitmeye yönelik birçok çabanın neden başarılı olmadığını açıklamaya yardımcı olacaktır.

 

Bu görüş diğer bulgularla uyumludur. Bunlardan biri, belirli deneyimlerin, OBE'lerle ESP gibi anketlerdeki diğer deneyimlerle ilişkilendirilme eğilimidir. Psişik deneyim raporları genellikle, disosiyatif deneyimler gibi bilinçdışı süreçlerle yakından ilişkili olduğu düşünülen psi dışı deneyimlerle ilişkilendirilir. Ayrıca araştırmalar, düşük savunmanın, muhtemelen bilinçdışıyla daha doğrudan bir iletişim yoluyla ESP'yi daha iyi işlememize izin verdiğini göstermektedir. Aynı şey, sınır ötesi olma ve sınır inceliği gibi bilişsel kavramlar için de söylenebilir.

 

Diğer araştırmacılar, iç bilişsel aktivitenin azaltılması, bilgi işleme kavramları (imge ve bellek gibi) gibi ESP'yi destekleyen diğer yönler hakkında spekülasyon yaptılar. ve ihtiyaçları ve eğilimleri içeren fikirler.

 

James Carpenter, First Sight adını verdiği bugüne kadarki en detaylı psikolojik modeli önerdi. Model, psi'nin sürekli ama bilinçsizce çalıştığını ve zihnimizin dünyayla ilk teması olduğunu varsayar: ilk bakış, tabiri caizse. Duyusal ve motor gibi bu tür psi süreçleri, bilinçsiz niyetlerle yönlendirilen ve hedefler, ihtiyaçlar ve eğilimlerin aracılık ettiği olağan bilişsel süreçlerimizin bir parçasıdır. Hafıza, yaratıcılık, bilinçli ve bilinçsiz algı gibi psikolojik kaynaklarla etkileşimde bulunur ve bunları kullanırlar. Öncelikle kasıtsız ancak potansiyel olarak erişilebilir deneyimler ve davranışlarla ifade edilirler. Tüm davranış ve deneyimin, biz farkında olmasak bile işlemin psi seviyesinde başladığı düşünülür. Süreç, özel bir yetenek olarak görülmüyor, daha çok insanın ve belki de tüm duyarlı yaratıkların temel bir yönü olarak görülüyor.

 

Dışadönüklük ve ESP arasındaki pozitif ilişki ile ilgili olarak, Eysenck bunun dışadönükler ve içedönükler arasındaki kortikal farklılıkların varlığını yansıtabileceğini öne sürdü. Onun görüşüne göre, yüksek kortikal aktivasyon (içe dönüklerde bulunur), düşük kortikal aktivitenin (dışa dönüklerde bulunur) aksine ESP'ye yardımcı olmaz. John Palmer'ın farklı bir teorik açıklaması, dışadönüklüğün deneysel katılımcılarda deneysel testler gibi durumlarda adaptasyonlarını kolaylaştıran daha iyi sosyal uyumla ilişkili olma olasılığına odaklanır.

 

Parapsikolojik literatür, çeşitli fenomenleri açıklamak için birçok başka teorik spekülasyon ve model sunar. Poltergeistleri ve hayaletleri açıklamak için çeşitli psikodinamik fikirleri içeren birkaç fikir sunulmuştur. Ayrıca, OBE'leri hesaba katmak için imgeleme, bellek ve diğer bilişsel süreçleri içeren uzun bir spekülasyon geçmişi vardır.

 

Kaynakça :

 A   Alvarado, C. S. (2017). Psi Encyclopedia. London: The Society for Psychical Research.

Irwin, HJ ve Watt, C. (2007). Parapsikolojiye Giriş (5. baskı). Jefferson, NC: McFarland.

Kennedy, JE ve Kanthamani, H. (1995). Paranormal ve manevi deneyimlerin insanların yaşamları ve refahı üzerindeki etkilerine dair keşifsel bir çalışma. Amerikan Psikolojik Araştırmalar Derneği Dergisi , 89 , 249-265.

Krippner, S. (1978). Parapsikoloji ve hümanist psikoloji arasındaki arayüz. En M. Ebon (Ed.), The Signet handbook of parapsychology (s. 79-87). New York: New American Library.

Le Malefan, P. (1999). Delilik ve Spiritizm: Spiritizm, çevresi ve avatarları (1850-1950) üzerine psikopatolojik söylemin tarihi . Paris: L'Hartmattan.

Palmer, J. (1978b). Vücut dışı deneyim: Psikolojik bir teori. Parapsikoloji İncelemesi, 9 (5), 19-22.

Palmer, J. ve Millar, B. (2015). Parapsikoloji araştırmalarında deneysel etkiler. E. Cardeña, J. Palmer ve D. Marcusson-Clavertz (Eds), Parapsychology: 21. yüzyıl için bir el kitabı (s. 293-300). Jefferson, NC: McFarland.

Ren, JB (1972). Parapsikoloji ve insan. Parapsikoloji Dergisi, 36 , 101-121.

Roxburgh, EC ve Roe, C, (2011). Spiritüalist zihinsel ortamdaki çözülme, sınır inceliği ve psikolojik iyilik üzerine bir araştırma.  Parapsikoloji Dergisi, 75 , 279-299.